कुन–कुन मुख्यमन्त्री पर्दैछन् ‘डेन्जर जोन’ मा ?

काठमाडौं । सत्तारुढ दल नेकपा देखि प्रदेश २ सरकारको नेतृत्व गरिरहेको दल जनता समाजवादी सम्मले प्रदेश सरकार गठन, पूर्नगठनको तयारी थालेपछि मुख्यमन्त्रीहरु समेत डेन्जर जोनमा पर्न थालेका छन् । ७ मध्ये ६ वटा प्रदेशमा नेकपाको सरकार छ भने प्रदेश २ मा जसपाको सरकार छ । 

नेकपाको कार्यदलले संघीय देखि प्रदेश सरकार सम्मको हेरफेर गरी प्रभावकारी सरकार सञ्चालनको लागि सुझाव दिएको छ । जसपाका पनि शीर्ष नेताहरु प्रदेश २ को पूरै सेट परिवर्तनको छलफलमा जुटेका छन् । यस्तो बेला सात मध्ये एउटै मात्र प्रदेशका मुख्यमन्त्री भने डेन्जरजोनमा देखिएका छैनन् । उनी हुन् गण्डकी प्रदेशका मुख्यमन्त्री पृथ्वीसुब्वा गुरुड । उनी बाहेक ६ ओटै प्रदेशका मुख्यमन्त्री कुनै न कुनै रुपमा डेन्जर जोनमा देखिएका छन् । 

नेकपामा भने हेरफेरमा समेत पार्टीका मुख्य तीन नेता प्रधानमन्त्री केपी ओली, अध्यक्ष प्रचण्ड र वरिष्ठ नेता माधव नेपाल समुहका प्रतिनिधत्व हुने गरी भागबन्डा लगाउनु पर्ने देखिएको छ । 

कुन प्रदेशमा कस्तो अवस्था ?

पार्टी एकता नहुँदै तत्कालिन एमाले र माओवादीका बीचमा कर्णाली र सुदुरपश्चिम माओवादीलाई र प्रदेश १, वाग्मती, गण्डकी र प्रदेश ५ तत्कालिन एमालेले मुख्यमन्त्री लिने गरी भागवण्डा गरिएको थियो । तत्कालिन एमालेभित्र भने ओली पक्षले माधव नेपाल पक्षलाई पेलेर आफ्नो भागमा परेको चार वटामा कुनैमा पनि माधव नेपाल पक्षका नेतालाई ढिप्पकिन समेत दिएन् ।

अर्थात ४ मा ४ वटै प्रदेशको मुख्यमन्त्रीमा आफु निकट नेतालाई नै मुख्यमन्त्री बनाई छोड्यो । प्रदेश १ र वाग्मती प्रदेशमा संसदीय दलमा चुनाव नै गरेर भएपनि नेपाल पक्षका उम्मेदवारलाई हराएर संसदीय दलको नेता बनेर सरकारको नेतृत्व लियो भने गण्डकी र प्रदेश ५ मा सिनियर र चुनावकै वेला मुख्यमन्त्रीका रुपमा प्रचारित गरेकाले स्वतः मुख्यमन्त्री ओली पक्षले लिएको थियो । 

प्रदेश १ मा अहिले मुख्यमन्त्री छन्, शेरधन राई । जनजाति पृष्ठभूमिका मुख्यमन्त्री राई ओली निकट नेता हुन् । तर उनलाई आर्शीवाद राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको पनि देखिन्छ । उनले तत्कालिन एमालेभित्रको संसदीय दलको चुनावमा माधव नेपाल र झलनाथ खनाल खेमाका पार्टी स्थायी समिति सदस्य भीम आचार्यलाई पराजित गरेर मुख्यमन्त्री बनेका हुन् । अहिले त्यहाँ सरकार फेरिदा मुख्यमन्त्रीमा भीम आचार्य नै प्रमुख दाबेदारका रुपमा देखा परेका छन् । 

वाग्मती प्रदेशमा मुख्यमन्त्री छन्, डोरमणि पौडेल । उनी पनि ओली निकट नेता हुन् । राष्ट्रपति भण्डारीको उनलाई पनि उत्तिकै आर्शीवाद देखिन्छ । उनले पनि तत्कालिन एमालेभित्रको प्रदेश संसदीय दलमा नेकपाको अहिले प्रदेश इन्चार्ज समेत रहेकी पूरानी नेतृ तथा स्थायी समिति सदस्य अष्टलक्ष्मी शाक्यलाई पराजित गरेर मुख्यमन्त्री बनेका हुन् । अहिले अधिकाशंको नेतृ शाक्यलाई मुख्यमन्त्री बनाउन प्रस्ताव छ । तर त्यहाँ राजेन्द्र पाण्डे, पशुपति चौलागाई र मुख्यमन्त्री नै फेरिदा माओवादी पृष्ठभूमिका अहिलेको आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री शालिकराम जम्मकट्टेल पनि मुख्यमन्त्रीको दाबेदारमा छन् । 

गण्डकी प्रदेशमा मुख्यमन्त्री पृथ्वीसुब्वा गुरुङ छन् । उनको ठाँउमा भने कुनै पनि नेताले मुख्यमन्त्रीमा दाबी गरिसकेका पनि छैनन् । र उनले छोड्ने कुनै संकेत देखाएका पनि छैनन् । ओली निकट स्थायी समिति सदस्य समेत रहेका पृथ्वीसुब्बा गुरुङ मात्र नेकपाका यस्ता एक जना मुख्यमन्त्री देखिएका छन्, जो अहिलेसम्म सुरक्षित नै छन भनेर मान्न सकिने अवस्था देखा परेको छ । उनी नेकपाको प्रदेश इन्चार्ज पनि छन् । उनको विकल्प नै पार्टीले खोजेको अवस्थामा किरण गुरुड मुख्यमन्त्रीका दाबेदार हुन सक्ने देखिएका छन् । प्रदेश ५ मा पनि ओलीका अति विश्वासपात्र स्थायी समिति सदस्य शंकर पोखरेल मुख्यमन्त्री छन् ।

तर उनको भूमिका ओलीलाई प्रदेशमा भन्दा केन्द्रमा खट्किरहेको छ । नेकपाको विवादमा ओलीका असली सारथी उनै पोखरेल देखिएका थिए । आसन्न महाधिवशेनमा पनि पोखरेललाई ओलीले महासचिवका रुपमा अगाडी बढाउन चाहिरहेका छन् । कार्यदल सदस्यकै रुपमा उनले भूमिका खेलेका थिए । विवाद मिलाउन उनले यो बीचमा आफु मुख्यमन्त्री छोड्न समेत तयार रहेको बताएका थिए । 

प्रदेश ५ का मुख्यमन्त्री ओली पक्षले छोड्न नचाहेपनि मुख्यमन्त्री रहेका पोखरेलको भूमिका भने प्रदेशमा भन्दा वढी केन्द्रमा ओली पक्षले महसुस गर्न थालेकोले उनलाई मुख्यमन्त्रीबाट झिकेर केन्द्रीय राजनीतिमा तान्ने प्रयासमा ओली पक्ष देखिएको छ । यसो गर्दा उनको स्थानमा तत्कालिन एमालेभित्रबाट माधव नेपाल पक्षका वैजनाथ चौधरी र माओवादी पक्षका हालका आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री कुलप्रसाद केसी सोनाम मुख्य दाबेदारका रुपमा देखा परेका छन् । 

कर्णाली प्रदेशमा माओवादी पृष्ठभूमिका पूर्व जनसेनाका कमाण्डर महेन्द्र बहादुर शाही मुख्यमन्त्री छन् । त्यहाँ पूर्व एमाले पृष्ठभूमिका यमलाल कँडेल मुख्य दाबेदार देखिएका छन् । अहिले शाहीकै क्याबिनेटमा रहेका एमाले पृष्ठभूमिका अर्थमन्त्री प्रकाश ज्वाला र माओवादी पृष्ठभूमिका आन्तरिक मामिला तथा कानुन मन्त्री नरेश भण्डारी पनि प्रवल दाबेदार छन् । त्यहाँको सरकारप्रति पनि उत्तिकै असन्तुष्टि देखिएको छ । 

सुदुरपश्चिममा त्रिलोचन भट्ट मुख्यमन्त्री छन् । उनी माओवादी पृष्ठभूमिका नेता हुन् । त्यहाँ पनि सरकारले प्रभावकारी काम गर्न नसकेको गुनासो देखिएको छ । लेखराज भट्टको जोडबलमा उनी माओवादी पृष्ठभूमिबाट मुख्यमन्त्री बनेका हुन् । भट्ट स्यवं अहिले ओली क्याम्पमा पुगेकाले उनको सिफारिसका व्यक्तिलाई मुख्यमन्त्री दोहोराईरहन पूर्व माओवादी धारका नेताहरुले रुचाईरहेका छैनन् । त्यहाँ भीम रावल निकटका अहिलेका अर्थमन्त्री प्रकाश शाह र माओवादी पृष्ठ भूमिका वीरमान चौधरी पनि मुख्यमन्त्रीका आकांक्षी छन् । 

के हुन सक्छ अवस्था ? 
नेकपाले नेतृत्व गर्दै आएको ६ वटा प्रदेश सरकार हेरफेरको प्रसंग आउँदा स्वभाविक रुपमा मुख्यमन्त्री सहित सेट नै परिवर्तनको बहस नेकपाभित्र देखा पर्ने भएको छ । त्यसो हुँदा नेकपाले मुख्य तीन नेता ओली, प्रचण्ड र माधव नेपाल समुहका बीचमा भागवण्डा नै लगाउने गरी हेरफेर हुने देखिन्छ । यस्तो अवस्थामा प्रचण्ड समुह अर्थात पूर्व माओवादीले ६ मध्ये जुनसुकै प्रदेशको भएपनि दुई वटा प्रदेश सरकारको नेतृत्व पाउने छ ।

बाँकी ४ मध्ये ओली र नेपाल पक्षले दुई दुई प्रदेश या ओलीले ३ र नेपाल पक्षले एउटा प्रदेशको मुख्यमन्त्री पाउन सक्ने सम्भावना देखिएको छ । पार्टीभित्रको आन्तरिक विवाद मिलाउन पनि नेपाल पक्षलाई अब ओली पक्षले भाग नलगाई नहुने अवस्था निम्तेको छ । त्यस अर्थमा के कसरी नेताहरुले भागवण्डा लगाउलान् यो नेकपाभित्रको मुख्य चासोको विषय वनेको छ । कतिपय नेताहरुले वाग्मती प्रदेशका मुख्यमन्त्री भने फेरिने भित्रै पर्ने बताउन थालेका छन् । तर त्यहाँ अष्टलक्ष्मी शाक्यले अहिले मुख्यमन्त्री आफु नबन्ने बताउन थालेकी छिन् । 

त्यसो हुदाँ माधव नेपाल पक्षलाई ओलीले यो प्रदेश छोड्न चाहेमा राजेन्द्र पाण्डे, पशुपति चौलागाई दाबेदारका रुपमा देखा पर्नेछन् । तर दुवैले एकको अस्तित्व अर्काेले स्वीकार गर्ने अवस्था देखिदैन । अहिलेका आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री शालिकराम जम्मरकटेल यस्तो अवस्थामा राजेन्द्र हुनुभन्दा पशुपतितिर ढल्किदिन सक्छन् । यसले नेकपाभित्र यो प्रदेशको मुख्यमन्त्री कसले उछिटाउन सक्छ भनेर भन्न सकिने अवस्था छैन् । 

सुदुरपश्चिममा माओवादीले मुख्यमन्त्री छोडेर यो प्रदेशको दाबी पनि गर्न सक्छ । त्यसो गर्दा जम्मरकटेल मुख्यमन्त्री आफैं बन्न पनि सक्छन् । प्रदेश ५ का मुख्यमन्त्री पोखरेलले सम्भवतः छोड्ने सूचिमै छैन् । नेपाल पक्षलाई त्यहाँ मुख्यमन्त्री दिएर अन्य ३ वटा ओली पक्षले लिन पनि सक्छ । १ मा शेरधन राई, वाग्मतीमा शालिकराम जम्मरकटेल, ४ मा पृथ्वीसुब्बा गुरुङ, ५ मा बैजनाथ चौधरी, ६ मा पूर्व माओवादी तिरकै नेता र ७ मा एमाले तिरका नेता भागबण्डा हुने सम्भावना हुन सक्छ । नेताहरुले कसरी भागवण्डा लगाउछन्, यसले नै मुख्यमन्त्रीहरुको भविश्य निर्धारण गर्नेछ ।

प्रदेश २ मा पनि सरकार फेरिने

जसपाले नेतृत्व गरिरहेको सरकार पनि फेरिने भएको छ । जसपा नेताहरु महन्थ ठाकुर, उपेन्द्र यादव, डा. बाबुराम भटटराई, अशोक राई लगायत नेताहरुले मुख्यमन्त्री सहित सरकारको सेट नै फेर्ने विषयमा अहिले छलफल थालेका छन् । अहिले त्यहाँ लालबहादुर राउत मुख्यमन्त्री छन् ।

उनको विकल्पमा जितेन्द्र सोनल, मनिष सुमन, अर्थमन्त्री रहेका विजय यादव, उपेन्द्र महतो सहितका एक दर्जन नेताहरु आकांक्षी देखिएका छन् । सुमन लगायतका नेताहरुले सरकार फेर्नुपर्ने भन्दै काठमाडौंमा आई नेताहरुसँग लबिङ गरिरहेका छन् । जसपाले त्यहाँ अब के गर्छ ? कुन नेतालाई अगाडी बढाउँछ त्यो पनि उत्तिकै चासोको विषय बनेको छ ।