'कठघरा' मा एकजना पूर्वप्रधानमन्त्रीको दिनभरको बैचनी

काठमाडौ । असार १० गते पूर्व प्रधानमन्त्री माधव नेपाललाई बिहानै देखि साँझ परेझैँ लागिरहेको थियो । तर त्यो दिनको बिहान बल्ल सुरु भएको थियो । १०ः४५ बजे अदालतको ढोका खुलेको थियो, जुन ढोकाबाट उनले प्रधानमन्त्रीको हैसियतमा कहिल्यै प्रवेश गर्नुपरेन । तर हिजो (बुधबार) को दिन फरक थियो-अदालतमा उनी पूर्वप्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालको हैसियतमा थिएनन्, कठघरामा बोलाइएका अभियुक्त थिए ।

शरीरमा औपचारिकता थियो, अनुहारमा अपार गम्भीरता । झल्किने मुस्कानको छायाँ समेत थिएन । जति अदालत बाहिर माधव नेपाल शान्तिपूर्ण देखिन्थे, उति नै अदालतभित्र उनको मन चर्किएको महसुस हुन्थ्यो । त्यो कठघरासम्म पुग्नु कुनै सामान्य हिंडाइ थिएन । यो उनको राजनीतिक यात्राको अर्को अध्याय थियो-र, सायद सबैभन्दा कठिन पनि ।

११ः१५ बजेदेखि इजलास नं. २ मा उनको बयान सुरु भयो । न्यायाधीशका प्रश्नहरू उनका अगाडि ओइरिए । उनले उत्तर दिए-चोटिएका आवाजमा, गहिरिएको स्वासमा । उनी बोलेको शब्द कानुन थियो, तर आवाज जीवनको बोली जस्तो लाग्थ्यो ।

शरीरमा औपचारिकता थियो, अनुहारमा अपार गम्भीरता । झल्किने मुस्कानको छायाँ समेत थिएन । जति अदालत बाहिर माधव नेपाल शान्तिपूर्ण देखिन्थे, उति नै अदालतभित्र उनको मन चर्किएको महसुस हुन्थ्यो । त्यो कठघरासम्म पुग्नु कुनै सामान्य हिंडाइ थिएन । यो उनको राजनीतिक यात्राको अर्को अध्याय थियो-र, सायद सबैभन्दा कठिन पनि ।

उनले बयान दिएको कठघरको छेउमै उनका पक्षमा लावालस्कर ओइरिन थालेका थिए  । कानुन व्यवसायीहरुको, समर्थनले, संवेदनाले ।  वरिष्ठदेखि कनिष्ठ १३१ जना वकिल उनीसँगै उभिन निःशुल्क वकालतनामा लिएर अदालतमा आएका थिए । त्यो समर्थन अदालतको कानुनभन्दा अग्लो थियो—भरोसाको त्यो मात्रा जुन सामान्य अभियुक्तलाई कदापि प्राप्त हुँदैन ।

दिउँसो २ः३० बजे उनी बोलेर थाकिसकेका थिए ।

तर दिन सकिएको थिएन ।

३ बजे फेरि इजलास अगाडि बहस सुरु भयो । यो पटक उनी बोलेनन्, बस् सुने । सरकारी वकिलहरूले उनको राजनीतिक जीवनमाथि प्रश्नचिन्ह उठाए, उनलाई जेलमा राख्नुपर्ने तर्क गरे । कठघराको कुर्सीमा उनी शून्य मुद्रामा टक्क टोलाएर बसे । आवाजविहीन, तर प्रत्येक शब्द चिरिरहन्थे-जसरी शीतल तलाउमा ढुंगा खस्दा उठ्ने तरंगले नदेखिने गहिराइ हल्लिन्छ ।

जव अदालतमा आफना पक्षका वलिक शम्भु थापाको आवाज उठ्यो-त्यही क्षण नेपालको अनुहारमा केही हलचल देखियो । चसक्क परेको मनमा थापाले थोरै मलहम पोतेजस्तो भयो । त्यसपछि गोविन्द बन्दी, हरिहर दाहाल, कृष्णप्रसाद भण्डारीहरू बोल्दै गए । तर उनी मौन थिए-शब्दहरू अरूका थिए, भावना उनका थिए ।

साँझ ६ बजे अदालत उठ्यो ।

त्यसपछि उनी चमेना गृह छिरे । त्यहाँ उनले मगाए – एक घोगा मकै । आधा आफैंले खाए, आधा आफ्ना वकिल गोविन्द बन्दीलाई दिए । चिया र केही बिस्कुटसँगै त्यो साँझको अन्त्य भयो । त्यो कुनै पूर्वप्रधानमन्त्रीका लागि नभएर एक थकित नागरिकका लागि दिइएको भोजनजस्तो लाग्थ्यो-शब्दहीन, स्वादविहीन ।

त्यसपछि पर्खाइ सुरु भयो दिनभर उनले दिएको बयान, उनको पक्ष विपक्षमा वकिलहरुले गरेको वहसपछि न्यायाधीसले गर्ने आदेशको ।

राती साढे ९ बजे विशेष अदालतका प्रवक्ता यज्ञराज रेग्मीले न्यायाधीशहरू तेजनारायण सिंह, रामबहादुर थापा र विदुर कोइरालाको इजलासले दिएको चार पृष्ठ लामो थुनछेक आदेश पढेर सुनाए, जसको सार थियो– पछि ठहरेबमोजिम हुने गरी तत्काल प्राप्त प्रमाणका आधारमा निजलाई ३५ लाख धरौटीमा छाड्नू, धरौटी तिर्न नसके थुनामै राख्नू ।

यो आदेशसँगै अर्को चिन्ता थपिएको थियो– अब धरौटी जुटाउने काम । समय ढल्दै गयो । इजलासका कर्मचारीहरू साँझपख त छुट्टी सँगालिसकेका हुन्थे, तर त्यो दिनको रात १०ः३० बजेसम्म अदालत खुलै थियो । एकजना नेताको जीवनको सबैभन्दा चिसो घडीमा, अदालतले ढोका बन्द गरेन ।

ग्लोबल बैंक नेपालको जमानत बस्न तयार भयो । अन्तत बैंकका कर्मचारी अदालत आईदिए । उनको जमानत भयो । राती  ११ः३० बजे... अन्ततः धरौटी बैंक जमानतमार्फत बुझाइयो ।

माधव नेपाल अदालतको ढोका नाघेर निस्किए, तर त्यो निस्कनु जित थिएन, त्यो केवल एक थकित यात्राको विराम थियो ।

उनले केही बोलेनन् । न कुनै प्रतिक्रिया दिए । तर त्यो आँखामा देखिएको तिर्खा, त्यो निधारको पसिना, त्यो अनुहारको स्थिरता-सबै भनिरहेका थिए,
“यो देशमा एकजना पूर्वप्रधानमन्त्री हुँदाको मूल्य पनि कहिलेकाहीँ एक अभियुक्तजस्तै भुक्तान गर्नुपर्छ ।”

त्यो दृश्य जो देखिरहेका थिए-चुपचाप, निहारिरहेका थिए-कतै न कतै एकचोटि आँखा रसाएनन् भन्न सकिन्न । समर्थकहरूका लागि त्यो दिन गहिरो पीडाको दिन थियो, देशका लागि ठूलो प्रश्नको दिन ।

देश, संविधान, न्याय–यी सबैको बीचमा उभिएको एकजना थकित नेता, सायद यसरी कहिल्यै नदेखिएका थिए । आँखाअगाडि त्यो अदालत, त्यो घोगा मकै, त्यो कठघराको कुर्सी, अनि मौन मुद्रामा बसिरहेको अनुहार बारम्बार झलझली आइरहन्छ ।

कहिले त हृदय आफैं भन्न थाल्छ–
“राजनीति त गरियो, अब मर्दा कानुनसँग पनि लड्नुपर्ने रै’छ !”