परिवारमै फुटको राजनीति : नागरिक उन्मुक्ति पार्टीको संकट र रेशम-रञ्जिता सम्बन्धको समीकरण

काठमाडौं । कुनै समय थियो, जब रेशम चौधरीलाई अन्यायको प्रतिकको रूपमा चित्रित गरिँदै ‘नागरिक उन्मुक्ति पार्टी’ (नाउपा) गठन भयो ।

टीकापुर घटनाको नालीबेली, त्यसपछिको राजनीतिक प्रपञ्च, चुनावी सफलता र सरकारसम्मको पहुँच-यी सबैको केन्द्रमा थिए रेशम चौधरी । तर आज, त्यही पार्टीभित्र असाधारण रूपमा सफल पारिवारिक समीकरण असाधारण असफलतामा परिणत भएको छ । अबको संघर्ष टीकापुर घटनासँग होइन, चौधरी परिवारभित्रको शक्ति सन्तुलनसँग देखिएको छ ।

पार्टी गठनको केन्द्रीय सन्देश थियो - ‘रेशममाथि अन्याय भयो, न्याय दिलाऔं ।’ यस नाराले २०७९ को निर्वाचनमा जनमत बटुल्यो । जेलमै रहेका रेशमका लागि पत्नी रञ्जिता श्रेष्ठले पार्टी अध्यक्षको हैसियतमा नेतृत्व गरिन् । चुनावमा तिनै रञ्जिता कैलाली –१ बाट प्रतिनिधिसभा सदस्यमा विजयी भइन् । रेशमका पिता लालवीर चौधरी पनि बर्दिया २ मा स्वतन्त्रबाट जिते । कैलाली २ मा नागरिक उन्मुक्तिकै अरुणकुमार चौधरीले जिते । केही प्रदेश र स्थानीय तहमा पनि उल्लेखनीय सफलता प्राप्त भयो ।

यी नतिजाले नाउपाभित्र शक्ति र सम्भावनाको स्रोतको रूपमा “परिवार“ लाई स्थापित ग¥यो । रञ्जिता अध्यक्ष भइन्, मन्त्री पनि बनिन् । केपी ओली नेतृत्वको सरकारमा अरुण चौधरी अहिले पनि रान्यमन्त्री छन् । भलै, ओली नेतृत्वको सरकारलाई नागरिक उन्मुक्तिले समर्थन फिर्ता लिएको बताएको छ । तर न मन्त्रीले राजीनामा दिएका छन्, न उनलाई प्रधानमन्त्रीले नै हटाएका छन् ।
रेशम जेलमुक्त भएपछि संरक्षकको रूपमा देखा परे । तर यहींबाट सुरु भयो– नाउपाको झुण्डिएको कथाको भित्री संघर्ष ।

पारिवारिक राजनीति : शक्ति सन्तुलनको संकट
नाउपाको पछिल्लो संकट केवल राजनीतिक होइन, पारिवारिक द्वन्द्वको सार्वजनिक प्रदर्शन हो । एकै घर, एकै पार्टी, तर फरक फरक दाबी । रेशम चौधरी अहिले पार्टीका संरक्षक हुन्, पत्नी रञ्जिता अध्यक्ष थिइन्, र बाबु लालवीर हालै राष्ट्रिय भेलाबाट अध्यक्ष घोषित भएका छन् । तर यो स्थानान्तरण ‘सामूहिक सहमति’ भन्दा पनि ‘आन्तरिक असहमति’ को उपज हो ।

रेशम जेलबाट छुटेपछि नाउपामा पार्टीभन्दा परिवारको वर्चस्वको चर्चा सुरु भयो । सार्वजनिक रूपमा आलोचना नगरे पनि रञ्जिताको विकल्प खोज्नेहरूको संख्या बढ्दै गयो । रञ्जिताले पार्टीलाई निष्क्रिय तुल्याएको आरोप लाग्यो । पटकपटक बैठक नबोलाएको, कार्यविधि विपरीत कार्यवाहक अध्यक्ष तोकेको, पोखराको लिचिबारी जग्गा प्रकरणमा संलग्न भएको लगायत पाँच प्रमुख आरोप लगाउँदै उनलाई अध्यक्षबाट हटाउने निर्णय गरियो ।

तर उनको बर्खास्ती प्रक्रिया आफैंमा विवादित भयो । बैठकको वैधानिकता, नयाँ अध्यक्ष चयन प्रक्रिया, तथा विधानको व्याख्या सबै पक्षले फरक ढंगले गरे । खासगरी, अध्यक्ष पदबाट हटाइएपछि पार्टीले जसलाई अध्यक्ष बनायो, ती लालवीर चौधरी हुन् - रञ्जिताका ससुरा र रेशमका पिता । यही घटनाले नाउपाको राजनीति “परिवारको भित्री लडाइँ” मा सीमित भएको तस्बिर सार्वजनिक बनाएको छ ।

रेशमको समीकरण : पत्नी कि पिता ?
नाउपाको नेतृत्वमा अबको दिशा कुनतिर मोडिन्छ भन्ने निर्धारण सम्भवतः रेशम चौधरीकै हातमा हुनेछ । पत्नी रञ्जितालाई हटाएर बाबु लालवीरलाई अध्यक्ष बनाउने प्रक्रियामा मुख्य भूमिका रेशम चौधरीले नै खेले ।

‘डेढ वर्षदेखि बैठक नभएको, पार्टी निष्क्रिय बनेको, चुनाव नजिकिएकाले वैधानिक निकास खोजिएको’ भन्ने रेशमका भनाइ रञ्जितामाथिको असन्तुष्टि मात्र होइन, रणनीतिक अस्वीकार जस्तो लाग्छ । पत्नीलाई अध्यक्ष बनाएका रेशमले पछि बाबुलाई अघि सार्नुले सम्बन्धमा पनि चिसोपन झल्काउँछ ।

सामान्यतया एक पक्ष बलियो रहनुमा परिवारभित्रको विश्वास र सहकार्य निर्णायक हुन्छ, तर नाउपाको अवस्थाले रेशमको आन्तरिक सम्बन्ध व्यवस्थापन असफल भएको देखिन्छ । एकातिर जीवनसंगिनी, अर्कोतर्फ जन्मदाताको बीचमा उनी छन् ।

‘फेमिली पार्टी’ मा फूट : वैधानिकता र नेतृत्वको दोधार
रञ्जिता श्रेष्ठको मुख्य दाबी छ - ‘बैठक अवैध छ, अध्यक्षलाई मात्र राष्ट्रिय भेला बोलाउने अधिकार छ ।’ उनले बैठकको संयोजक रामलाल डगौरा र संसदीय दलका नेता गंगाराम चौधरीलाई समेत स्पष्टीकरण सोधेर आफैं पार्टी अध्यक्ष भएको दाबी कायम राखेकी छन् । निर्वाचन आयोगमा दर्ता नहुँदै गरिएको निर्णय मान्य नहुने पनि उनले प्रष्ट संकेत गरेकी छन् ।

उता, महासचिव ठाकुरसिंह थारूले भने रञ्जिताको हटाइ विधिसम्मत भएको, केन्द्रीय समिति र राष्ट्रिय भेलाको निर्णयलाई विधानअनुसार अगाडि बढाइएको तर्क गरेका छन् । अध्यक्ष हटाउने निर्णय कानुनी उपचार खोज्नुपर्ने अवस्थामा पनि पार्टी तयार रहेको दाबी गरिएको छ ।

यसबीच, पार्टीको निर्वाचन आयोगमा अद्यावधिक प्रक्रिया रोकिएको, पुस ८ को महाधिवेशन आयोगले मान्यता नदिएको, र सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा विचाराधीन रहेको सन्दर्भ जोडिँदा पार्टी नेतृत्व अझ अन्योलमा परेको छ ।

रञ्जिताको अवसान, लालवीरको आगमन : संकेत के?
लालवीर चौधरी पार्टीको संस्थापक हैनन् । उनी २०७९ को चुनाव अघि मात्र पार्टीमा प्रवेश गरेका थिए । एमालेबाट पराजित उम्मेदवारका रूपमा परिचित लालवीरले रेशमकै भरमा स्वतन्त्रबाट जितेका थिए । उनी नेतृत्व क्षमताको हिसाबले मुलधारमा खासै देखिएका थिएनन्, तर अहिले अध्यक्ष बन्न सफल भएका छन् ।

यो केवल नेतृत्व हस्तान्तरणको प्रक्रिया होइन, पारिवारिक सत्ता सन्तुलनको पुनरसंरचना हो । रञ्जितालाई हटाएर लालवीरलाई ल्याउनु भनेको ‘शक्ति पत्नीबाट बाबुतिर’ सराइ दिनु हो - जसको नियन्त्रक रेशम आफैं हुन् । तर यसले पार्टीभित्र असन्तुष्टि पनि बढाएको छ । कतिपय नेताले ‘पार्टी परिवारवादको घेराभित्रै सीमित भयो’ भन्दै असन्तुष्टि जनाएका छन् ।

नाउपाको भविष्य कुन दिशातिर ?
नागरिक उन्मुक्ति पार्टीको भविष्य अबको दिनमा के हुन्छ भन्ने निर्भर छ- निर्वाचन आयोगले नयाँ अध्यक्षलाई मान्यता दिन्छ वा छैन ?