विश्वमै दुर्लभ चिरकालिज संरक्षणका लागि पहल शुरु

– हेमन्त केसी
जाजरकोट । पछिल्लो समय विश्वमै दुर्लभ चिरकालिजको व्यापक चोरी सिकारी हुन थालेपछि संरक्षणको लागि पहल शुरु गरिएको छ । सामुदायिक वन समूह र सरोकारवालाले संरक्षणका लागि चासो नदेखाएपछि यसको चोरी सिकारी रोक्न वन तथा वातारणमन्क्री शत्तिबहादुर बस्नेतको निर्देशनमा चिरकालिजलगायतका जङ्गली जनावरको संरक्षणका लागि चासो बढेको हो । 

कालिज साविकका नायकवाडा, रोकायगाउँ, रामीडाँडा, सक्ला, खगेनकोट, लहँ, रग्दा, भगवती, पैक, ढिमे, झाप्रा र अर्छानीलगायतका गाविसमा पाइन्छ । चिरकालिजलाई स्थानीय सिकारीले पासो थापेर मार्ने गरेपछि यसको संरक्षण गर्न कुनै कदम बाँकी नराख्न आग्रह गरिएको छ । राष्ट्रिय पक्षी संरक्षण सङ्घका सदस्यसमेत रहनुभएका पशु स्वास्थ्य प्राविधिक गोविन्दबहादुर सिंहले विश्वमै दुर्लभ पक्षीलाई चेतनाको अभावमा मार्ने गरिएको बताउनुभयो ।

प्राविधिक सिंहका अनुसार चिरकालिज एकान्त जङ्गलमा खोर बनाएर अण्डा पार्ने गर्दछ । कुखुराजस्तै ओथारो बसेर चल्ला कोरल्छ । कालो, खैरो र छिरबिरे रङ्गको हुने चिरकालिजको अरु कालिजभन्दा स्वभाव र बनावट अलि फरक हुने गरेको छ । पोथीभन्दा भाले अलि ठूलो र बलियो हुन्छ । एक हजार ८०० देखि तीन हजार मिटरको उचाइमा चिरकालिजको बासस्थान हुने गरेको सिंहले बताउनुभयो । घाँसे भीरपाखा र झाडी भएको पारिलो स्थानमा बसोबास गर्ने यो पक्षी संरक्षणका लागि पहल शुरु भएको हो । सरकारले नौ प्रजातिका संरक्षित चराको सूचीमा चिरकालिजलाई राखेको छ । यसलाई मारेमा कानूनी कारवाही हुने व्यवस्था गरे पनि सामुदायिक वनका पदाधिकारी नै चिरकालिजको सिकार गर्ने गरेको पाइन्छ ।

चोरी सिकारीका साथै वनजङ्गलको विनाश र आगलागीका कारण पनि चिरकालिजलाई प्रतिकूल असर परिरहेको सिंहले बताउनुभयो । जनचेतनामूलक कार्यक्रमका माध्यमबाट यसको संरक्षण गर्न सके जाजरकोटमा प्रशस्त मात्रामा चिरकालिज वृद्धि गर्न सकिने पशु स्वास्थ्य प्राविधिक सिंहको भनाइ छ ।

चिरकालिजलगायत वन्यजन्तु संरक्षणका लागि स्थानीय तहले विशेष योजना बनाई काम शुरु गरिएको नलगाड नगरपालिकाका प्रमुख टेकबहादुर रावलले बताउनुभयो । नियामक निकायले बेवास्ता गर्दा र यसको महत्व स्थानीयवासीलाई जानकारी नहुँदा चिरकालिज मार्ने क्रम बढिरहेको बारेकोट गाउँपालिका लैखमका जयबहादुर खत्रीले बताउनुभयो । 

पक्षीविज्ञ कृष्णप्रसाद भुसालको टोलीले चार वर्षअघि जाजरकोटमा गरेको एक स्थलगत अध्ययनबाट चिरकालिज रहेको तथ्य फेला पारे पनि अहिलेसम्म संरक्षणका लागि कुनै पहल गरिएको छैन । चिरकालिज पाइने क्षेत्रलाई संरक्षित क्षेत्र घोषणा गर्न सके जाजरकोटमा चिरकालिजको सङ्ख्या वृद्धि गर्न सकिने स्थानीयवासीको भनाइ छ ।

चिरकालिजलाई स्थानीयवासीले भरुवा बन्दुकले गोली हानेर तथा पासो थापेर मार्ने गरेका छन् । भौगोलिक विकटता र असुरक्षाका कारण चिरकालिजको चोरी सिकारी बढ्दै गएको हो । समयमै संरक्षण नगर्ने हो भने यहाँको चिरकालिज पनि लोप हुने अवस्थामा पुग्ने नलगाड नगरपालिका– ८ का नन्दा शाहीले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “चिरकालिजको महत्व बुझाउने र सामुदायिक वनलाई संरक्षणका लागि तालीम दिएमा केही कुरा हल हुनसक्छ, समूहकै पदाधिकराीलाई कालिजको महत्वको विषयमा थाहा छैन ।”

यता डिभिजन वन कार्यालयले रेन्जपोस्टलाई चिरकालिजको चोरी सिकारी रोक्न निर्देशन दिइसकेको जानकारी दिएको छ । वन तथा वातावरण मन्त्रालयले लोपोन्मुख चिरकालिजलगायतका वन्यजन्तु संरक्षण गरी जाजरकोटको नलगाड नगरपालिका, बारेकोट र कुशे गाउँपालिकालाई संरक्षित क्षेत्र घोषणा गर्न अध्ययन थालेको वन तथा वातावरणमन्त्री बस्नेतले बताउनुभयो । 

जाजरकोट, डोल्पा र जुम्लामा एकैसाथ काम भएको उहाँले बताउनुभयो । बहुमूल्य पत्थर, खानी र वन्यजन्तु जोगाउन मन्त्रालय विशेष योजनाका साथ लागेको उहाँको भनाइ छ । केही समयअघिदेखि नलगाड नगरपालिकाले भेरी नदी र नलगाड नदीमा माछा मार्न प्रतिबन्धसमेत लगाइसकेको छ । (रासस)